انواع شاخص ها در بورس

شاخص بورس چیست و کاربرد انواع شاخص بورس

شاخص بورس عددی است که نشانگر وضعیت کلی بورس، روند رشد آن یا روند نزولی آن محسوب می شود. در بازار ایران چندین شاخص وجود دارد که بازار را از جنبه ها و زوایای مختلفی بررسی می کنند.

با بررسی معیار های مهم این شاخص ها اطلاعاتی در مورد گذشته و حال بورس به دست می آوریم. حال در این میان برخی از شاخص ها نسبت به بقیه آن ها از اهمیت بیشتری برخوردار می باشند که در این مقاله به آن ها خواهیم پرداخت.

بورس چیست؟

اگر بخواهیم بسیار ساده و روان توضیح دهیم به بازاری که خریداران و فروشندگان سهام خود را خرید و فروش می کنند، بورس می گویند.

شاخص به زبان انگلیسی index به معنی نشانگر و بیانگر می باشد. که نشانگر تغییرات بوجود آماده در یک بازه زمانی در چند متغییرمی باشد.

شاخص کل بورس چیست؟

این شاخص همان شاخصی است که همیشه به اسم شاخص بورس تهران در اخبار و رسانه ها می شنویم. این شاخص یکی از شاخص انواع شاخص ها در بورس های مهم می باشد که اطلاعاتی در مورد سطح عمومی قیمت و همچنین سود سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس را اعلام می کند. تغییرات شاخص کل بورس نمایانگر میانگین بازدهی سرمایه گذاران در بورس می باشد یعنی هم تغییرات سهام و همچنین سود سالیانه ای که شرکت ها به سرمایه گذاران پرداخت می کند را محاسبه می نماید.

یک اسم دیگر این شاخص کل، شاخص قیمت و بازده نقدی Tedpix می نامند. باید در نظر داشته باشید که میزان تغییرات شاخص اهمیت دارد نه اینکه عدد شاخص، برای نمونه اگر شاخص کل بورس (شاخص بورس تهران) در یک سال گذشته از 20000 به 30000 برسد یعنی اینکه پنجاه درصد افزایش پیدا کند، بیانگر این موضوع است که میانگین بازدهی بورس در طی 1 سال گذشته 50 درصد می باشد. حال اگر سرمایه ی شرکت ها بیشتر باشند تاثیر بیشتری می توانند بر روی شاخص کل خواهند گذاشت.

شاخص کل، بیانگر میانگین حالِ تمام بازار می باشد.

دیگر مطالب آموزشی: آموزش فارکس

شاخص قیمت چیست؟

شاخص قیمت نیز یک شاخص مهم در بورس می باشد. شاخص قیمت بیانگر روند عمومی قیمت سهام تمامی شرکت های مورد قبول در سازمان بورس می باشد.

برای نمونه، اگر شاخص قیمت در یک سال گذشته 20 درصد رشد نماید بدین صورت محسوب خواهد شد که سطح عمومی قیمت ها در بورس برای مدت یکساله تقریبا 20% افزایش داشته است.

حال تفاوت شاخص قیمت با شاخص کل در محاسبه ی قیمت سهم می باشد، بدین معنی که شاخص قیمت تنها قیمت سهام شرکت ها را محاسبه می نماید. این درحالیست که در شاخص کل هم قیمت و هم سود پرداختی سالانه ی شرکت های بورسی مورد محاسبه قرار می گیرد. در این شاخص هر چه سرمایه ی شرکت ها بزرگتر باشد می توانند تاثیر بیشتری بر روی شاخص قیمت بگذارند.

شاخص ۵۰ شرکت فعال تر چیست

سازمان بورس بعد از 3 ماه لیستی از شرکت های فعال به لحاظ میزان نقد شوندگی سهام هایشان ارائه می دهد. حال منظور از نقد شوندگی یعنی سهام این شرکت ها بسیار سریع و آسان خرید و فروش می شوند. شرکت هایی که سهامشان سریه تر و آسان تر در بورس خرید و فروش می شوند را اصطلاحا می گویند که دارای نقد شوندگی بیشتر می باشند.

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

با این شاخص سطح عمومی قیمت سهام 30 شرکت برتر نشان داده می شود. به عبارت دیگر شاخص 30 شرکت بزرگ، 30 تا از شرکت هایی را که ارزش بازارشان در قیاس با دیگر شرکت ها بیشتر و بزرگتر باشد را نشان می دهد. بزرگی شرکت ها هم از ارزش روز بازار سهم تعیین می شود. این شرکت ها تنها 10 درصد از کل شرکت های بورسی را تشکیل می دهد اما یادتان باشد که بیش از 70 % ارزش بورس تهران به این شرکت ها اختصاص داده می شود.

کاربرد شاخص‌های بورسی چیست؟

با این شاخص ها شما می توانید از رکود یا رونق اقتصادی بازار سرمایه آگاه شوید. سهامداران و فعالان بازار سرمایه با محاسبه این شاخص ها به وضعیت کلی بازارها در حال و آینده دسترسی پیدا می کنند.

انواع شاخص بورس را بشناسید

شاخص ( بورس ) در لغت به معنی نمودار، مرتفع است و به آنچه اطلاق می‌شود که مقدار آن ماهیت چیزی را مشخص کند.در علم اقتصاد، شاخص معیاری است آماری که نشان دهنده تغییرات در بازارهای متفاوت است.

به طور کلی شاخص را می‌توان نشان‌دهنده سطح عمومی پارامتری مشخص -به طور معمول قیمت یا بازدهی- در میان گروهی از متغیرهای مورد بررسی تعریف کرد.

در بازار بورس اوراق بهادار سطح عمومی قیمت کل شرکت‌های بورسی، معیاری برای سنجش وضعیت کلی بازار اوراق بهادار یا وضعیت بخش یا صنعت خاصی در این بازار است و شاخص بازدهی (قیمت و بازده نقدی) نیز نشان‌دهنده سطح عمومی بازدهی کل شرکت‌های بورس اوراق بهادار است. در ادامه به معرفی اجمالی و کاربرد انواع این شاخص‌‌های موجود در بورس اوراق بهادار پرداخته می‌شود.

انواع شاخص‌های شرکت‌های بورسی

در بورس اوراق بهادار تهران انواع شاخص‌هایی نظیرشاخص کل قیمت، شاخص کل قیمت به تفکیک تابلوی اصلی و فرعی، شاخص بازده نقدی، شاخص بازده نقدی و قیمت، شاخص قیمت مالی، شاخص قیمت صنعت، شاخص قیمت به تفکیک هر صنعت و شاخص قیمت ۵۰ شرکت فعال‌تر وجود دارد.

هر یک از شاخص‌ها با توجه به پارامتر مورد بررسی به شاخص قیمت و شاخص بازدهی تقسیم می‌شود و معنای و مفهومی را دربر دارند که بر اساس متغییر‌های مورد نظر قابل تفکیک هستند؛ به عنوان نمونه شاخص کل تمامی شرکت‌های بورس را در برمی‌گیرد، شاخص صنعت شرکت‌های تولیدی و شاخص مالی شرکت‌های گروه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری را شامل می‌شود.

به همین ترتیب، صنایع مختلف نیز هر یک شاخص‌های خود را دارند؛ شاخص استخراج کانه‌های فلزی، شاخص ساخت منسوجات و شاخص سیمان، آهک و گچ مثال‌هایی از این دست هستند که هر یک سطح عمومی قیمت شرکت‌های فعال در آن صنعت را نشان می‌دهند.

در یک تقسیم‌بندی کلی می توانیم شاخص‌های مورد استفاده در بورس را به دو گروه اصلی و صنایع تقسیم کنیم. در ادامه به بررسی مهمترین شاخص‌های مورد استفاده خواهیم پرداخت.

۱- شاخص کل قیمت در بورس اوراق بهادار TEPIX

شاخص کل قیمت (Tehran Exchange Price Index) در بورس اوراق بهادار که به اختصار آن را شاخص کل می‌گویند، نشان دهنده تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها در کل بازار است و میانگین افزایش یا کاهش قیمت سهام در بازار را بیان می‌کند.

این تغییرات نسبت به تاریخ مبدا که در سال ۱۳۶۹ است، بیان می‌شود.

نکته حائز اهمیت دیگر آنکه شاخص کل، میزان سود نقدی پرداختی به سهامداران را نشان نمی‌دهد.

به عنوان نمونه وقتی می‌گوییم شاخص کل۳۰ درصد رشد کرده است، یعنی میانگین قیمت سهام شرکت‌های بورسی به میزان۳۰ درصد نسبت به سال پایه (۱۳۶۹) و افزایش پیدا کرده است.

شاخص کل به صورت لحظه ای در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران وجود دارد. اما برای اطلاع علاقه‌مندان، فرمول ریاضی مربوط به محاسبه شاخص کل قیمت در ادامه بیان شده است:

Pitقیمت شرکت iام در زمان t

Qitتعداد سهام منتشره شرکت iام در زمان t

Dtعدد پایه در زمان t که در زمان مبداء برابر بوده است با QioPio∑

Pio قیمت شرکت iام در زمان مبدأ

Qio تعداد سهام منتشره شرکت iام در زمان مبدأ

n تعداد شرکت‌های مشمول شاخص

ساده شده فرمول بالا را می‌توانیم این‌گونه بیان کنیم:

ارزش جاری برای هر شرکت برابر با حاصلضرب تعداد سهام آن در قیمت هر سهم شرکت مورد نظر است. از مجموع ارزش جاری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، ارزش جاری بازار به دست می‌آید.

بنابراین چنانچه پیشتر گفته شد شاخص کل قیمت بازار بورس تهران، سهام تمام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را در برمی‌گیرد و در صورتی‌که نماد شرکتی بسته باشد یا برای مدتی معامله نشود، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ می‌گردد. همان‌گونه که از فرمول مشخص است، تعداد سهام منتشره شرکت‌ها، معیار وزن‌دهی در شاخص مزبور است.

هم‌اکنون در بورس اوراق بهادار تهران شاخص کل قیمت در ۳ گروه کل بازار، تالار اصلی و تالار فرعی محاسبه می‌شود. ملاک محاسبه شاخص کل هر گروه، قیمت سهام شرکت‌های معامله شده در آن گروه است.

به طور مثال قیمت‌های سهام شرکت های معامله شده تابلوی اصلی، در محاسبه شاخص کل تالار اصلی لحاظ می‌شود و قیمت سهام تمام شرکت‌های معامله شده کل بازار در محاسبه شاخص کل بازار لحاظ خواهد شد.

جامع، موزون و دردسترس بودن را می‌توان جزو مزایای این شاخص برشمرد.

همچنین شاخص کل در مواردی همچون افزایش سرمایه از طریق آورده یا مطالبات سهامداران، افزایش و کاهش شرکت‌ها و ادغام شرکت‌ها تعدیل می‌شود تا تغییرات حاصل از این رخدادها در مقدار شاخص تاثیر نداشته باشد.شایان ذکر است افزایش سرمایه از محل اندوخته و پرداخت نقدی موجب تعدیل این شاخص نمی‌شود.

۲- شاخص قیمت و بازده نقدی (درآمد کل) TEDPIX

این شاخص که از قیمت و بازده نقدی پرداختی تاثیر می‌گیرد، بیانگر بازده کل بازار بورس است. نحوه محاسبه این شاخص مشابه شاخص کل قیمت است. فرمول محاسبه شاخص درآمد کل به شکل زیر است:

Pitقیمت شرکت iام در زمان t

Qitتعداد سهام منتشره شرکت iام در زمان t

RDt پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t که مقدار آن در زمان مبداء برابر بوده است

n تعداد شرکت‌های مشمول شاخص

پرداخت سود نقدی نیز موجب تعدیل شاخص درآمد خواهد شد.

۳- شاخص بازده نقدی TEDIX

تغییرات شاخص بازده نقدی، میانگین بازده ناشی از پرداخت سود نقدی شرکت‌های بورسی به سهامداران را نشان می‌دهد. بنابراین وقتی شاخص سود نقدی رو به کاهش است، شرکت‌ها به‌طور میانگین سود کمتری را به‌صورت نقد بین سهامدارانشان تقسیم می‌کنند.

برای محاسبه شاخص TEDIX به عدد پایه شاخص کل قیمت و پایه شاخص قیمت و بازده نقدی نیاز داریم. فرمول ریاضی این شاخص به صورت زیر است:

۴- شاخص صنعت و شاخص مالی

به صورت کلی تمامی شرکت‌های بورسی در دو بخش صنعتی و مالی تقسیم می‌شوند. در بخش صنعتی شرکت‌های تولیدی و صنعتی نظیر مخابرات، خودروسازی، سیمان، پتروشیمی و … قرار دارند و در بخش مالی نیز بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بیمه و… حضور دارند.

در این میان شاخص صنعت(Industrial Index) نشان‌دهنده میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش صنعت و شاخص مالی (Financial Index) نیز میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش مالی است. این دو شاخص از فرمول و قواعد تعدیل شاخص کل قیمت پیروی می‌کند.

از طرفی همان‌طور که پیش‌تر مطرح شد، بخش صنعت و بخش مالی نیز می‌توانند به صنایع تشکیل‌دهنده تقسیم شوند و شاخص هر یک از این صنایع جداگانه محاسبه شود؛ به عنوان نمونه شاخص صنعت خودروسازی متوسط تغییرات قیمت شرکت‌های فعال در صنعت خودروسازی را نشان می‌دهد.

طبقه‌بندی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به روش ISIC (international standard industrial classification) صورت گرفته شود.

۵- شاخص سهام آزاد شناور (TEFIX)

به صورت کلی سهام شرکت‌های بورسی را سهامداران حقیقی و حقوقی خریداری می‌کنند و معمولاً سهامداران حقوقی مالکان پرنفوذی در شرکت‌های بورسی به شمار می‌آیند و در صورت خریداری سهام شرکت‌های بورسی، درصد بالایی از سهام شرکت را تصاحب می‌کنند. با توجه به این موضوع، به میزان سهامی که معمولاً در شرکت‌های بورسی در اختیار سهامداران حقیقی قرار دارد و مرتباً در بازار خریدوفروش می‌شود، سهام شناور آزاد گفته می‌شود.

در این میان هرچقدر میزان درصد سهام شناور آزاد یک شرکت بیشتر باشد، برای سرمایه‌گذاران حقیقی، این شرکت بورسی جذابیت بیشتری دارد. با توجه به این موضوع، شاخص آزاد شناور تغییرات قیمت آن بخش از سهام را می‌سنجد که توسط سهامداران حقیقی خریدوفروش می‌کند؛ این شاخص می‌توانند تصویر مناسبی از شرکت‌های بورسی در اختیار سهامداران قرار دهد.

۶- شاخص بازار اول و بازار دوم

بورس اوراق بهادار بر اساس مؤلفه‌هایی نظیر میزان سرمایه، تعداد سهامداران، وضعیت سودآوری، تعداد سهامی که توسط سهامداران حقیقی در بازار خریدوفروش می‌شود یا اصطلاحاً سهام شناور آزاد و …شرکت‌های بورسی را دسته‌بندی کرده است.

بر اساس این تقسیم‌بندی، شرکت‌هایی که شرایط بهتری داشته باشند در بازار اول و دیگر شرکت‌های بورسی در بازار دوم دسته‌بندی می‌شوند. در این میان شرکت‌هایی که در بازار اول حضور دارند نیز به دو دسته تابلو اصلی و فرعی تقسیم می‌شوند. برای هر یک از این دسته‌بندی‌ها یک شاخص وجود دارد که میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌هایی را نشان می‌دهد که در این گروه‌ها حضور دارند.

۷- شاخص ۵۰ شرکت برتر

معمولاً هر سه ماه یک‌بار، ۵۰ شرکت برتر در بورس اوراق بهادار معرفی می‌شوند که سهام این شرکت‌ها نسبت به سایر شرکت‌های موجود در بورس اوراق بهادار، قابلیت نقد شوندگی بیشتری را دارد.

شاخص ۵۰ شرکت برتر میانگین قیمت سهام این ۵۰ شرکت برتر را نشان می‌دهد. این شرکت‌ها در طول روز، به تعداد قابل توجهی خرید و فروش می‌شوند و سهامداران به راحتی می‌توانند سهام این شرکت‌های بورسی را خرید و فروش کنند.

۸- شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ نیز میانگین تغییرات قیمت سهام ۳۰ شرکت بزرگ بورس را نشان می‌دهد. معیار انتخاب این ۳۰ شرکت نیز بر اساس اندازه شرکت است و اندازه شرکت‌ها نیز از ارزش روز بازار سهم تعیین می‌شود که ارزش روز بازار سهام از حاصل‌ضرب قیمت سهم در تعداد سهام منتشر شده شرکت به دست می‌آید.

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ تغییرات قیمت سهامی را نشان می‌دهد و اگرچه این شرکت‌های بورسی کمتر از ده درصد تعداد شرکت‌های بورسی را تشکیل می‌دهند اما بیش از ۷۰ درصد ارزش بورس تهران را به خود اختصاص داده‌اند و تغییرات قیمت آن‌ها می‌تواند اثر بزرگی بر شاخص کل و بورس داشته باشد. این شاخص هر سه ماه یک‌بار به‌روزرسانی می‌شود.

شاخص هم وزن چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

هنگام بررسی بازار سرمایه و انتخاب سهام مناسب برای خرید یا فروش سهام موجود در سبد سرمایه‌گذاری، یکی از ابزارهایی که در اختیار داریم انواع و اقسام شاخص‌ها هستند. شناخت هر کدام از این شاخص‌ها، عوامل تاثیرگذار بر آن‌ها و تفسیر و معنای هر کدام از آن‌ها می‌تواند به ما کمک کند تا سرمایه‌گذاری‌های بهتری انجام بدهیم و بازدهی مناسب‌تری کسب کنیم. شاخص کل هم‌وزن یکی از مهم‌ترین شاخص‌های بورس ایران است که در این مطلب می‌خواهیم بیشتر با آن آشنا شویم.

شاخص هم وزن بورس چیست؟

شاخص هم وزن چیست؟ برای انواع شاخص ها در بورس پاسخ بهتر به این سوال باید به این موضوع اشاره کنیم که هنگام انتخاب سهام مناسب برای سرمایه‌گذاری، معمولا به مواردی از قبیل قیمت سهام، وضعیت بنیادی صنعت، صورت‌های مالی، وضعیت تکنیکال قیمت سهام و غیره توجه می‌کنیم. اما شاخص‌ها چشم‌اندازی از کلیت بازار در اختیارمان می‌گذارند که در بهترین حالت می‌توانند نشان‌دهنده روند کلی بازار باشند. مثلا اگر شاخص کل روندی نزولی داشته باشد، نشان‌دهنده این است که کلیت بازار گرفتار روند نزولی است و کسب سود در چنین بازاری دشوارتر از حالتی است که بازار در روند صعودی قرار گرفته است. بنابراین تحلیل شاخص‌های مختلف برای ارزیابی کلیت بازار می‌تواند چراغ راهی برای یافتن بهترین زمان برای ورود به بازار یا خروج از آن باشد.

ویژگی‌های شاخص هم وزن

اگر بخواهیم ویژگی‌های شاخص هم وزن را در قالب فهرست مرور کنیم، می‌توانیم فهرست مختصر زیر را در نظر داشته باشیم:

• روند و بازدهی شاخص هم وزن بر مبنای بازدهی اکثریت سهام بورسی است، نه تعداد کمی از شرکت‌های بزرگ و دارای ارزش بازار بالا
• در محاسبه شاخص هم وزن، همه شرکت‌ها وزن برابری دارند
• به‌طور کلی میزان نوسان شاخص هم‌وزن کمتر از نوسان شاخص کل است
• وقتی شاخص هم‌وزن در روند صعودی قرار می‌گیرد به این معناست که بیشتر شرکت‌های کوچک بازار سرمایه در روند صعودی قرار دارند

انواع شاخص هم وزن بورس

در حال حاضر برای بورس ایران شاخص‌های مختلفی تعریف شده است که از میان آن‌ها می‌توانیم به شاخص‌های مهم اشاره کنیم:

1. شاخص کل بورس
2. شاخص بازده نقدی و قیمت
3. شاخص صنعت و شاخص مالی
4. شاخص سهام آزاد شناور
5. شاخص بازار اول و بازار دوم بورس
6. شاخص ۵۰ شرکت برتر
7. شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

شاخص کل هم‌وزن چیست؟

ممکن است این سوال پیش بیاید که پس شاخص هم وزن چه شد؟ شاخص هم وزن در واقع از دل شاخص کل بیرون می‌آید و به‌نوعی زیرمجموعه آن محسوب می‌شود.

«شاخص قیمت بورس اوراق بهادار تهران» یا «Tehran Exchange Price Index» که به اختصار «TEPIX» یا تپیکس نامیده می‌شود، در میان اهالی بازار سرمایه به شاخص کل معروف است. این شاخص نشان‌دهنده روند عمومی قیمت تمامی شرکت‌های بورسی است و در تعریف آن آمده است که «سطح تغییرات قیمت‌ها را نسبت به تاریخ مبدا» می‌سنجد. شاخص کل در یکم شهریور ۱۳۶۹ با عدد ۱۰۰ واحد معرفی شد و با فرازونشیب‌هایی اکنون در محدوده یک میلیون سیصد هزار واحد قرار دارد.

فرمول کلی محاسبه شاخص کل به این صورت است:

منظور از ارزش جاری همان ارزش بازار شرکت است که از حاصل‌ضرب تعداد سهام آن شرکت در قیمت هر برگه سهام آن به دست می‌آید. ارزش جاری کل بازار بورس هم از مجموع ارزش جاری یا ارزش بازار شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس به دست می‌آید.

نکته یک: شاخص کل بورس تهران قیمت سهام همه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس را شامل می‌شود و اگر نماد شرکتی به هر دلیلی (برگزاری مجمع، ابهام در اطلاعات ارائه شده و …) بسته باشد و در بازه‌ای سهام آن شرکت معامله نشود، قیمت آخرین معامله آن در محاسبه شاخص کل در نظر گرفته می‌شود.

نکته ۲: با توجه به فرمول محاسبه شاخص به این نکته پی می‌بریم که شاخص کل علاوه بر قیمت هر برگه سهم، از تعداد سهام منتشره شرکت‌ها هم اثر می‌گیرد. تعداد سهام منتشره شرکت‌ها بعد از هر مرحله افزایش سرمایه (از محل آورده نقدی)، تغییر می‌کند و در نتیجه باید در محاسبه شاخص تعدیلاتی صورت بگیرد. این تعدیلات در مخرج کسر فرمول محاسبه شاخص انجام می‌گیرد. بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که مواردی از قبیل پرداخت سود نقدی و افزایش از محد سود انباشته باعث تعدیل شاخص کل نمی‌شود.

نکته ۳: شاخص کل نمایندهٔ «میانگین» کل بازار است. مثلا اگر این شاخص از یک میلیون واحد به یک‌ونیم میلیون واحد برسد، به معنای این است که قیمت سهام شرکت‌های بورسی به‌طور میانگین پنجاه درصد رشد داشته است. اما این به آن معنا نیست که قیمت همهٔ شرکت‌ها دقیقا به این اندازه رشد کرده. مثلا ممکن است قیمت سهام شرکتی در این بازه پنجاه درصد افت کند، ولی قیمت سهام شرکت دیگری صد درصد رشد داشته باشد.

چرا به شاخص هموزن نیاز داریم؟

اگر در فرمول محاسبه شاخص کل دقت کنیم متوجه خواهیم شد که وزن شرکت‌ها در محاسبه این شاخص اثرگذار است. یعنی اگر شرکتی سرمایه بیشتری داشته باشد و تعداد سهام آن بیشتر باشد (شرکت‌های بزرگ)، تغییرات قیمت سهام این شرکت در مقایسه با تغییرات قیمت سهام شرکت‌های کوچک‌تر، تاثیر بیشتری بر شاخص کل خواهد گذاشت. همین مسئله این امکان را به وجود آورده است که با معاملاتی جهت‌دار و سوری شاخص کل را دستکاری کرد. هرچند مسئولان بازار سرمایه هیچ‌گاه چنین چیزی را رسما اعلام نمی‌کنند، انواع شاخص ها در بورس اما بررسی معاملات در مقاطعی از بازار سرمایه چنین ظنی را تقویت می‌کند.

در هر صورت، منعکس نشدن تغییرات قیمت سهام شرکت‌های کوچک‌تر در شاخص کل این نیاز را پدید آورد که شاخص دیگری در کنار شاخص کل معرفی شود برای اینکه تغییرات قیمت این دسته از سهام را بهتر نمایندگی کند. به همین دلایل بود که در تاریخ پنجم اسفند ۱۳۹۳، مدیریت فناوری بورس تهران شاخص کل هم وزن را معرفی کرد و در دسترس فعالان بازار سرمایه گذاشت.

نکته مهم درمورد شاخص کل هم‌وزن این است که در این شاخص تمامی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس وزنی برابر دارند. به تعبیر دیگر، تغییرات قیمت سهام بزرگ‌ترین شرکت بورسی به اندازه تغییرات قیمت کوچک‌ترین شرکت‌های بورسی بر شاخص کل هم وزن تاثیر می‌گذارد. در نتیجه معاملات جهت‌دار تاثیری بر شاخص هم‌وزن ندارند و برای تغییر روند این شاخص باید روند کلیه سهام بورسی تغییر کند.

نکته: شاخص هم وزن با افزایش سرمایه شرکت‌ها تعدیل نمی‌شود و فقط اضافه شدن شرکت‌ها به بورس (یا حذف شدن بعضی شرکت‌ها) است که موجب تعدیل در شاخص هم‌وزن می‌شود. تقسیم سود نقدی هم باعث تعدیل در این شاخص می‌شود.

فرمول محاسبه شاخص هم وزن

برای محاسبه شاخص هم وزن از فرمولی استفاده می‌شود که در تصویر زیر دیده می‌شود. در این فرمول، ابتدا قیمت روز سهام تک‌تک شرکت‌های بورسی بر قیمت پایه آن‌ها تقسیم و در ضریب تعدیل مخصوص آن سهم ضرب می‌شود. سپس اعدادی که به دست آمده‌اند را جمع و بر تعداد کل شرکت‌های بورسی تقسیم می‌شود. در پایان عدد حاصل ضرب در عدد پایه شاخص می‌شود. در محاسبه شاخص هم‌وزن، مواردی از قبیل اثر ورود و خروج شرکت‌ها، افزایش سرمایه و غیره تعدیل می‌شود.

تفاوت شاخص کل و شاخص هم وزن چیست؟

همان‌طور که قبلا اشاره کردیم، فرمول محاسبه شاخص کل به گونه‌ای است که شرکت‌های بزرگ‌تر وزن بیشتری در این شاخص دارند و تاثیر بیشتری بر آن می‌گذارند. به بیان دیگر، شاخص کل بین سهم‌های بزرگ‌تر و کوچک‌تر به‌نوعی تمایز قایل می‌شود. اما در شاخص هم وزن شرکت‌ها وزن برابر دارند و تاثیرگذاری آن‌ها بر این شاخص یکسان است.

به‌طور کلی، روند شاخص هم‌وزن می‌تواند نشان دهد که کلیت بازار چه روندی داشته است. مثلا اگر این شاخص مثبت باشد، معنایش این است که بیشتر سهام بازار افزایش قیمت داشته‌اند و اگر منفی باشد، یعنی اینکه اکثر سهام شرکت‌های بورسی کاهش قیمت را تجربه کرده‌اند.

اگر بخواهیم این تفاوت را به زبان ساده‌تری توضیح بدهیم، باید بگوییم این امکان وجود دارد که با مثبت بودن چند نماد خاص، شاخص کل رشد کند، ولی قیمت اکثریت شرکت‌های بازار کاهش داشته باشد. اما این امکان وجود ندارد که با رشد قیمت تعداد محدودی از نمادهای بازار، شاخص هم وزن رشد داشته باشد.

به شاخص کل بیشتر توجه کنیم یا به شاخص هم وزن؟

پاسخ این پرسش بستگی به سبد سهام و استراتژی سرمایه‌گذاری معامله‌گر دارد. ممکن است معامله‌گری به این نتیجه برسد که در مقطعی از بازار، شرکت‌های بزرگ خریدار بیشتری دارند و پول‌های بزرگ تمایل دارند به این سهم‌ها وارد شوند. در چنین حالتی، معامله‌گر سبدی از سهم‌های بزرگ و متوسط بازار تشکیل می‌دهد و در نتیجه بهتر است روند شاخص کل را بیشتر زیر نظر بگیرد.

در حالت دیگر، معامله‌گر ممکن است به این نتیجه برسد که جریان پول در بازار خیلی قوی نیست و این پول هم بیشتر در سهم‌های کوچک فعالیت می‌کند. به تعبیر دیگر، پول فعال در بازار به اندازه‌ای نیست که سهم‌های بزرگ را تکان بدهد. در این حالت معامله‌گر سبدی از سهم‌های کوچک تشکیل می‌دهد و بهتر است روند شاخص هم‌وزن را بیشتر زیر نظر بگیرد.

مقدار شاخص کل و شاخص هم‌وزن را از کجا ببینیم؟

راحت‌ترین راه برای دیدن مقدار شاخص هم وزن و شاخص کل مراجعه به سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران یا همان tsetmc.com است. در قسمت بالای این سایت می‌توانید تعدادی از شاخص‌های اصلی بورس را به صورت لحظه‌ای دنبال کنید. در این قسمت شاخص کل با همان عبارت «شاخص کل» و شاخص هم‌وزن با عبارت «شاخص کل (هم‌وزن)» مشخص شده است. در این قسمت علاوه بر مقدار لحظه‌ای شاخص‌ها، می‌توانید ملاحظه کنید که شاخص مورد نظرتان چقدر تغییر داشته و این تغییر چه درصدی از مقدار کل آن شاخص بوده است.

شاخص بورس چیست و انواع آن کدام است؟

برای آنکه بتوانیم از وضعیت هر بازاری اطلاع جامع و کاملی داشته باشیم نیاز داریم تا واژگان تخصصی آن را بشناسیم. شاخص بورس یکی از واژه‌هایی است که کمتر کسی وجود دارد که آن را نشنیده باشد. شاخص بورس نماگری است که وضعیت روند بازار را بیان کرده و با قیاس هر روزه آن می‌توان شرایط بازار را ارزیابی کرد.

شاخص یا Index به معنی نماگر یا نشانه‌گر است و عددی است که با استفاده از آن می‌توان تغییرات یک یا چند متغیر را در بازه زمانی مشخص محاسبه کرد. شاخص بورس نیز عددی است که روند کلی بازار بورس از نظر رشد یا کاهش را نشان می‌دهد. این شاخص وضعیت کلی بازار بورس را نشان می‌دهد و به معنی رشد یا افت قیمت همه سهام موجود در بورس نیست. برای بررسی کلی بازار می‌توان از شاخص بورس استفاده کرد اما برای بررسی عملکرد یک سهم یا چند سهم باید وضعیت آن را جداگانه مورد نظر قرار داد. شاخص بورس با توجه به معاملات روزانه، تغییر می‌کند و عوامل متعددی بر مقدار آن اثرگذار است. به دلیل گستردگی عواملی که در بازار بورس وجود دارد از جمله قیمت، بازارها، حجم معاملات و … شاخص‌های مختلفی نیز تاکنون معرفی شده‌اند که به تعریف آن‌ها می‌پردازیم.

9 شاخص مهم بورس چیست؟

اگر خواهان فعالیت در بازار سرمایه هستیم باید با انواع شاخص‌های موجود در این بازار آشنایی داشته باشیم. به صورت کلی 9 شاخص هستند که سرمایه‌گذاران لازم است با آن آشنایی داشته باشند.

1. شاخص کل قیمت
2. شاخص قیمت و بازده نقدی
3. شاخص کل هم‌وزن
4. شاخص قیمت هم‌وزن
5. شاخص صنعت و شاخص مالی
6. شاخص سهام آزاد شناور
7. شاخص بازار اول و بازار دوم
8. شاخص ۵۰ شرکت برتر
9. شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

در ادامه به توضیح هر کدام از انواع شاخص بورس می‌پردازیم.

1- شاخص کل قیمت (TEPIX)

شاخص کل قیمت یا Tehran Exchange Price Index شاخص قیمتی است که سطح عمومی قیمت‌ها را نشان می‌دهد. نکته‌ای که در خصوص شاخص کل باید در نظر داشت آن است که افزایش یا کاهش عدد شاخص کل به معنای سود یا زیان تمام شرکت‌های فعال در بازار سرمایه نیست چرا که این شاخص بیانگر میانگین بازدهی کل شرکت‌ها است و ممکن است در این میان شرکتی سود و شرکتی دیگر ضرر کرده باشد. در منظر عموم، افزایش عدد شاخص یک معیار مثبت برای رشد کلی بازار به حساب می‌آید. وضعیت شرکت‌های بزرگ فعال در بورس اثر بسیاری بر روی شاخص کل داشته و می‌تواند آن را تحت تاثیر مستقیم خود قرار دهد.

شاخص قیمت بورس تهران، تغییرات روز بورس تهران را نسبت به مبدأ سال 1369 نشان می‌دهد.

2- شاخص قیمت و بازده نقدی (TEDPIX)

شاخص قیمت و بازده نقدی همان شاخص کل بورس است که حتما نام آن را شنیده‌اید. این معیار همان عددی است که به عنوان شاخص کل بورس در همه جا از آن صحبت می‌شود. در شاخص قیمت علاوه بر قیمت سهام شرکت‌های بورسی، سود نقدی شرکت‌ها نیز در معادله شاخص محاسبه شده و بیانگر روند عمومی تغییر قیمت سهام شرکت‌ها و بازدهی آن‌ها است. تفاوت شاخص قیمت با شاخص کل در آن است که در شاخص قیمت، سود پرداختی سالیانه شرکت‌ها در عدد شاخص محاسبه نمی‌شود. به عبارتی شاخص قیمت شامل قیمت سهام شرکت‌های بورس، و شاخص کل شامل سود به همراه قیمت سهام شرکت‌های بورسی است. شباهت شاخص قیمت و شاخص کل قیمت نیز در آن است که شرکت‌های بزرگ به صورت مستقیم بر وضعیت شاخص تاثیر داشته و آن را کنترل می‌کنند.

نمودار زیر شاخص کل قیمت بورس را در 5 سال اخیر نشان می‌دهد.

3- شاخص کل هم‌وزن

همانطور که بیان شد وضعیت شرکت‌های بزرگ شاخص کل را تحت تاثیر مستقیم خود قرار داده و سبب می‌شود فعالان بازار آن را معیار مناسبی برای تعیین عملکرد بازار ندانند. در محاسبه شاخص هم وزن از تعداد سهام شرکت‌ها استفاده نمی‌شود. به همین منظور شاخص هم‌وزن معیار مناسب‌تری برای تعیین عملکرد تمامی شرکت‌های حاضر در بورس می‌دهد. در شاخص کل هم‌وزن نوسان شرکت‌های کوچک درست به اندازه نوسان شرکت‌های بزرگ بررسی شده و بیان می‌شود. برای نمونه هنگامی که شاخص کل بورس مثبت باشد، اما شاخص هم وزن منفی باشد و کاهش یافته باشد بدین معنی است که تنها چند شرکت بزرگ در بازار با افزایش قیمت همراه بودند و اغلب سهام بازار دارای قیمت منفی هستند.

شکل زیر نمودار شاخص کل هم‌وزن در 5 سال اخیر را نشان می‌دهد.

4- شاخص بازده نقدی (TEDIX)

همان طور که در بالا توضیح دادیم شاخص کل قیمت، نشان‌دهنده تغییرات قیمت سهام در بازار بورس است. شاخص قیمت و بازده نقدی نیز نشان‌دهنده تغییرات قیمت و بازده نقدی سهام شرکت‌ها است. شاخص بازده نقدی تغییرات میانگین بازده ناشی از پرداخت سود شرکت‌ها را نشان می‌دهد. به همین ترتیب در صورتی که شاخص بازده نقدی صعودی باشد، شرکت‌ها میانگین سود بیشتری را به صورت نقد میان سهامداران تقسیم می‌کنند.

5- شاخص صنعت و شاخص مالی

شرکت‌های حاضر در بورس اوراق بهادار بسته به نوع فعالیت در دو دسته صنعت یا مالی قرار می‌گیرند. شرکت‌هایی تولیدی و تأمین سرمایه در شاخص مالی و شرکت‌های خدماتی نیز در شاخص صنعت خود ارزیابی می‌شوند. ساز‌وکار شاخص صنعت و شاخص مالی همچون شاخص کل قیمت بوده و اثر شرکت‌های بزرگ بر روی شاخص اثر مستقیم دارد. شاخص مالی یا Financial Index، میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش مالی و شاخص صنعت یا Industrial Index میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش صنعت را نشان می‌دهد.

6- شاخص سهام آزاد شناور (TEFIX)

به مقدار سهام شرکت‌ها که افراد حقیقی می‌توانند در بازار خرید و فروش کنند، سهم شناور آزاد گفته می‌شود. مابقی سهام شرکت که به طور عمده میزان زیادی است در اختیار افراد حقوقی که سهامداران عمده شرکت هستند، قرار دارد. با توجه به این تعریف، شاخص سهام آزاد شناور میانگین تغییرات میزان سهام شناور آزاد که همان میزان سهام در اختیار سهامداران حقیقی است را نشان می‌دهد. این شاخص بیانگر وضعیت سهام در حال معامله در بازار بوده و معیار مناسبی برای تحلیل نقدشوندگی سهام مورد توجه سرمایه‌گذاران است. در واقع سهام شناور آزاد آن دسته از سهامی هستند که در بازار خرید و فروش می‌شود.

7- شاخص بازار اول و بازار دوم

همان طور که در مطلب « انواع بازار بورس در ایران کدام است؟ » توضیح دادیم، بازار بورس دارای دو بازار اول و دوم است که بازار اول نیز دارای دو تابلوی اصلی و فرعی است. میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌ها در بازار اول و دوم توسط شاخص بازار اول و دوم محاسبه می‌شود.

8- شاخص ۵۰ شرکت برتر

قدرت نقدشوندگی سهام و میزان تأثیرگذاری شرکت‌ها بر بازار دو عامل تأثیرگذار در انتخاب برترین شرکت‌های بورسی است. سازمان بورس هر سه ماه یک بار وضعیت شرکت‎‎‌های بورسی را ارزیابی کرده و به معرفی 50 شرکتی که بالاترین درجه نقدشوندگی را داشته‌ و بر بازار اثر گذاشته‌اند، می‌پردازد. شاخص 50 شرکت برتر میانگین وزنی این 50 شرکت را معرفی کرده و همچون شاخص کل قیمت محاسبه می‌شود. لازم به ذکر است در شاخص کل قیمت وضعیت بیش از 100 شرکت فعال در بورس اوراق بهادار بیان می‌شود، اما این شاخص تنها به 50 شرکت برتر محدود می‌شود.

9- شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ پذیرفته‌شده در بورس شاخصی است که از محاسبه میانگین وزنی ۳۰ شرکت بزرگ پذیرفته‌شده در بورس تهران بر اساس سهام شناور آزاد تعیین می‌شود. سازمان بورس در انتخاب 30 شرکت بزرگ فعال در بازار سرمایه به ارزش بازار و معیارهای نقدشوندگی شرکت‌ها توجه داشته و باید حداقل ۳ ماه از پذیرش و معامله آنها در بورس گذشته باشد. از جمله شرایط دیگری که سازمان بورس در انتخاب 30 شرکت بزرگ مورد توجه دارد، آن است که درصد سهام شناور این شرکت‌ها کمتر از ۱۰ درصد نبوده و در ارزش ماهانه معاملات آن‌ها در شش ماه گذشته، بیش از ۲۵ درصد میانگین ارزش ماهانه معاملات ۱۰۰ شرکت بزرگ در همان دوره باشد. در تعیین این شاخص باید توجه داشت وزن هر شرکت براساس ضریب سرمایه، به ۱۵ درصد ارزش بازار شرکت باز می‌گردد.

کلام آخر

یکی از مواردی که سرمایه‌گذاران حرفه‌ای مورد توجه قرار می‌دهند، تقسیم سرمایه خود در سبد سهامی شرکت‌های مختلف است و با شناخت انواع شاخص، دلیل این امر را بیشتر می‌دانیم. همانطور که در بالاتر عرض شد، برخی شرکت‌ها تأثیر بسیاری در تغییرات شاخص کل داشته و هرگونه تغییری در وضعیت آن‌ها می‌تواند در روند کلی بازار اثرگذار باشد. این موضوع در حالی است که شرکت‌های کوچک این میزان اثرگذاری را نداشته اما می‌توانند به تناوب شرایط، سود خوبی را عاید سرمایه‌گذاران خود کنند. اینکه بتوان با توجه به وضعیت شرکت‌های برتر و بزرگ، و شرکت‌هایی که شرایط سوددهی خوبی دارند بهترین انتخاب‌ها را داشت به معنای داشتن یک سرمایه‌گذاری امن و حرفه‌ای است.

انواع شاخص‌ها در بورس اوراق بهادار تهران

زمانی که یک سرمایه‌گذار، محقق، دست‌اندرکار یا هر علاقمند به بازار اوراق بهادار تمایل به بررسی روند قیمت یا بازدهی سهام یک شرکت مشخص را داشته باشد به راحتی و با دست‌یابی به قیمت سهام و سود شرکت مورد نظر، قادر به انجام بررسی مزبور خواهد بود.

اما انجام این بررسی برای تمامی یا گروهی از شرکت‌ها تنها با بررسی قیمت تک‌تک آنها امکان‌پذیر نیست و نیاز به استفاده از نماگری دارد که وضعیت عمومی قیمت یا بازدهی در میان شرکت‌های مورد بررسی را نشان می‌دهد. شاخص‌ها نماگرهایی هستند که وظیفة عیان‌ساختن شرایط عمومی قیمت یا بازدهی در میان تمام یا گروهی از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را بر عهده گرفته‌اند. از این رو می‌توان شاخص را نماگری نامید که نشان‌دهندة سطح عمومی پارامتری مشخص (به طور معمول قیمت یا بازدهی) در میان گروهی از متغیرهای مورد بررسی (تمام یا گروهی از شرکت‌ها) است. بنابراین شاخص کل قیمت نماگری است که سطح عمومی قیمت کل شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را نشان می‌دهد. به همین ترتیب شاخص بازدهی (قیمت و بازدة نقدی) نیز نشان‌دهندة سطح عمومی بازدهی کل شرکت‌های پذیرفته در بازار اوراق بهادار است.

طبقه‌بندی

تقسیم و طبقه‌بندی شاخص‌ها با توجه به تعریف آنها قابل درک است. مطابق تعریف، شاخص نماگری است که سطح عمومی پارامتری مشخص (معمولاً قیمت یا بازدهی) درمیان گروهی از متغیرها (تمام یا گروهی از شرکت‌ها) را نشان می‌دهد. از این رو شاخص با توجه به پارامتر مورد بررسی به شاخص قیمت و شاخص بازدهی تقسیم می‌شود. در بورس تهران شاخص قیمت با نام TEPIX و شاخص بازدهی یا همان شاخص قیمت و بازده نقدی نیز با نام TEDPIX شناخته می‌شوند که هر یک به ترتیب نشانگر سطح عمومی قیمت و بازدهی کل بازار سهام تهران هستند. از سوی دیگر، شاخص‌ها با توجه به متغیرهای مورد بررسی نیز تفکیک‌پذیرند. شاخص کل تمامی شرکت‌های بورس را دربرمی‌گیرد، شاخص صنعت شرکت‌های تولیدی و شاخص مالی شرکت‌های گروه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری را شامل می‌شود. به همین ترتیب، صنایع مختلف نیز هر یک شاخص‌های خود را دارند؛ شاخص استخراج کانه‌های فلزی، شاخص ساخت منسوجات و شاخص سیمان، آهک و گچ مثال‌هایی از این دست هستند که هر یک سطح عمومی قیمت شرکت‌های فعال در آن صنعت را نشان می‌دهند.

انواع شاخص‌ها در بورس اوراق بهادار تهران:

الف) شاخص کل قیمت

ب) شاخص کل قیمت به تفکیک تابلوی اصلی و فرعی

ج) شاخص بازده نقدی

د) شاخص بازده نقدی و قیمت

ه) شاخص قیمت مالی

و) شاخص قیمت صنعت

ز) شاخص قیمت به تفکیک هر صنعت

ح) شاخص قیمت 50 شرکت فعال‌تر

کاربرد و تفسیر شاخص

تعریف شاخص نشان می‌دهد که کاربرد آن نشان‌دادن سطح عمومی قیمت یا بازدهی کل در میان تمام یا گروهی از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است. به بیان دیگر، شاخص شرایط عمومی شرکت‌های مورد بررسی را نشان می‌دهد و معیاری برای سنجش وضعیت کلی بازار اوراق بهادار یا وضعیت بخش یا صنعت خاصی در این بازار است. برای مثال، شاخص کل قیمت نشان می‌دهد که سطح عمومی قیمت شرکت‌های بورس در چه وضعیتی قرار دارد. توجه به این نکته ضروری است که شاخص‌ها سطح قیمت را در مقایسه با تاریخ مشخصی که تاریخ مبداء نام دارد نشان می‌دهند. به عبارت دیگر سطح شاخص‌ها نسبت به تاریخ مبداء یا همان زمان آغاز محاسبة شاخص سنجیده می‌شود. به طور معمول، میزان شاخص‌ها در تاریخ مبداء 100 در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، اگر عدد شاخص یک سال پس از آغاز محاسبه یا همان تاریخ مبداء برابر 200 شود، این امر نشان می‌دهد که سطح عمومی قیمت سهام نسبت به تاریخ مبداء 2 برابر شده است. بنابراین و به طور کلی در تفسیر شاخص تغییرات اهمیت بیشتری از میزان مطلق آن دارند. اگر میزان مطلق شاخص کل قیمت 12000 اعلام شود، این عدد به تنهایی قابل تفسیر نخواهد بود اما اگر مشخص شود که مقدار شاخص در ماه گذشته 10000 و در تاریخ مبداء 100 بوده، محقق درمی‌یابد که سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌ها از ماه گذشته 20 درصد و از تاریخ مبداء 11900 درصد افزایش یافته است. این نکته نیز حائز اهمیت است که شاخص سطح عمومی قیمت‌ها یا بازدهی را نشان می‌دهد و کاهش یا افزایش آن لزوماً بیانگر صعود یا نزول تمامی شرکت‌ها نیست و چه بسا بخشی از شرکت‌ها با افزایش قیمت همراه باشند.