قرارداد اختیار معامله چیست؟

ابزارهای مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آن‌ها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم

قرارداد آپشن یا اختیار معامله

قرارداد آپشن یا اختیار معامله به صورت یک قرارداد می باشند. این نوع قرارداد نخستین بار در سال 1973 توسط بورس شیکاگو اجرا شد و در ابتدا زیاد مورد استقبال قرار نگرفت، اما رفته رفته و در طول سالیان سرمایه گذاران زیادی از آن استقبال کردند و امروزه برای بیش از 90 نوع شاخص گوناگون که از جمله آن می توان به NASDAQ و S&p 500 اشاره کرد که قرارداد برای آنها تعریف شده است.

اما ببینیم که قرارداد آپشن یا اختیار معامله به چه معنا می باشد؟

قرارداد آپشن یا اختیار معامله توافقی است که مابین دو طرف معامله صورت می گیرد و جهت تسهیل در معامله کالاهای معاملاتی از جمله ارزهای دیجیتال، سهام و… قابلیت تنظیم شدن را دارند. این نوع معاملات به ویژه جهت پایین آوردن ریسک در معاملات خرید و فروش مورد استفاده قرار می گیرند.

قراردادهای آپشن یا قرارداد های اختیار خرید چیست؟

در این بخش از قرارداد آپشن یا اختیار معامله ببینیم که قراردادهای آپشن یا قرارداد های اختیار خرید چیست؟ اختیار معامله نوعی قرارداد مالی است که بر اساس آن به خریدار حق انتخاب، اما نه تعهد( یعنی الزامی به خرید نخواهد داشت) را می دهد.

در این نوع از قرارداد آپشن یا اختیار معامله خرید کالاهای معاملاتی، اوراق قرضه و… با قیمت تعیین شده و در مدت زمانی که آن هم تعیین شده است انجام می گردد. اقلام و کالاهای نامبرده، کالاهای اساسی نامیده می شوند و در پاسخ این پرسش که خریدار این نوع قرارداد چه زمانی به سود خواهند رسید باید گفت که هر زمان که قیمت آیتم های نامبرده افزایش یابد به سود خواهند رسید.

نکته دیگر که شایان ذکر است در این رابطه دارنده این نوع قرارداد این حق را دارا میباشد که دارایی پایه را با قیمت معین در مدت زمان انقضا یا پیش از آن به فروش رساند.

انواع قراردادهای آپشن کدامند؟

در ادامه بحث در خصوص قرارداد آپشن یا اختیار معامله در این قسمت به بررسی انواع قراردادهای آپشن یا اختیار معامله میپردازیم:

از انواع رایج گزینه هایی که برای انواع قرارداد آپشن یا اختیار معامله داریم: قراردادها به سبک آمریکایی و اروپایی می باشند.

موارد سبک آمریکایی را می توان در هر بازه زمانی قبل از اتمام آن، اعمال کرد. گزینه های سبک اروپایی فقط در تاریخ انقضا قابل اجرا هستند.

جهت انعقاد قرارداد اختیاری معامله باید وثیقه یا وجه تضمین را پرداخت کند(premium).

بعضی از قرارداد آپشن یا اختیار معامله که این اجازه را در هر زمانی پیش از آنکه قرارداد سررسید شود به صاحب آن می دهد که قرارداد را اجرایی کند. این قرارداد قرارداد اختیار آمریکایی نامیده می شود.

نوع دیگری از قرارداد که قرارداد اختیار اروپایی نامیده می شود، تنها در زمان معینی قابلیت اجرا شدن دارند و قبل از آن مجاز به اجرا شدن نمی باشند. شایان ذکر است که انتخاب نام برای این نوع قراردادها به موقعیت جغرافیایی مرتبط نمی باشند و در هرجایی از دنیا میتوانید بنابر خواست و اهداف معاملاتی خود از آن استفاده کنید.

قرارداد اختيار معامله چه تفاوت و تشابهي با قرارداد آتي دارد؟

در این بخش قراردادهای آپشن یا اختیار معامله را با قراردادهای آتی مورد قیاس قرار می دهیم. هر دوی این قراردادها در واقع ابزارهای مشتق شده می باشند. معامله گران بنابر نیازشان از این نوع قراردادها استفاده می کنند. میتوان گفت که مشترکات زیادی بین آنها موجود است اما در عین اینکه مشترکات زیادی دارند یک تفاوت مهم و اساسی در نحوه اجرای این دو قرارداد نیز وجود دارد.

قراردادهای آتی بعد از آنکه سررسید شدند قابل اجرا خواهند بود. به این مفهوم که صاحبان این قرارداد موظف هستند که آیتم ها و یا دارایی های اساسی را مبادله کرده و یا معادل آن وجه نقد دریافت و یا پرداخت نمایند.

اما در مورد قرارداد آپشن یا اختیار معامله تنها در صورتی اجرا خواهند شد که صاحب قرارداد بخواهد آن را اجرا نماید. فروشنده باید آیتم معاملاتی را مبادله نماید.

Call option (کال آپشن):

قرارداد های اختیار خرید است که به خریدار حق انتخاب آیتم معاملاتی مشخص در تایم فریم مشخص و با قیمت مشخص می دهد. از جمله آیتم های معاملاتی می توان به سهام ، اوراق قرضه و هر نوع کالا یا دارایی اساسی اشاره کرد.هنگامی که قیمت افزایش می یابد ،طرف خرید قرارداد های اختیار خرید
Call option سود می کند.

پوت آپشن(put option ) :

بر اساس این قرارداد به صاحب آن این حق داده می شود اما (نه تعهد) که می تواند مقدار تعیین شده از دارایی اساسی در بازه زمانی معین با قیمتس که از پیش مشخص شده به فروش برساند به این قیمتی که از قبل مشخص شده است قیمت اعتصاب گفته میشود(Strike price )

مزایای قراردادهای اختیاری چیست؟

تا به اینجا با مفهوم قراردادهای آپشن یا اختیار معامله آشنا شدیم در این بخش می خواهیم ببینیم که قرارداد آپشن یا اختیار معامله چه مزایایی دارند؟

می توان گفت که قراردادهای آپشن یا اختیار معامله نیز همچون دیگر ابزارهایی که در بازارهای مالی کاربرد دارند دارای نقاط ضعف و قدرتی هستند در اینجا به برخی از نقاط قوت آنها اشاره می کنیم :

• به عنوان یک دستگاه ریسک مورد استفاده قرار می گیرد و می تواند استراتژی های مربوط به پایین آوردن ریسک را برای سرمایه گذاران فراهم نماید.
• این نوع قراردادها دارای انعطاف پذیری بالایی هستند.
• در این نوع قراردادها امکان استفاده از ترکیب راهبردهای معاملاتی و ویژه فراهم می شود.

همچنین به تریدرها و سرمایه گذاران استراتژی های منعطف تر و پیچیده تری از جمله اسپرد و ترکیباتی را می دهند قادرند در هر سناریویی از بازار به معامله گران سود بالقوه بدهند.

• در تمامی روندها کاربرد دارد.
• امکان استفاده از چند معامله همزمان با هم وجود دارد.

سخن پایانی

قرارداد آپشن یا اختیار معامله یکی از راهها و شیوه های سرمایه گذاری است. چنانچه می دانید راههای سرمایه گذاری در بازار متفاوت هستند. با این وجود هدف هرکسی از این بازار متفاوت می باشد. اما آنچه که مهم است تمامی معامله گران به دنبال یک هدف واحد در بازارهای مالی هستند و آن کسب سود است.
قرارداد آپشن یا اختیار معامله دارای اجزا و عناصری می باشند از این قرار:
سایز(size): یعنی تعداد قراردادهای مورد معامله،
تاریخ انقضا: که بعد از آن تاریخ قادر به اعمال تغییرات نمی باشد.
قیمت معامله است که در آن کالای معاملاتی خرید یا فروش می شود :Strike price
وجه تضمین یا وثیقه است :premium
همچنین به انواع قرارداد آپشن یا اختیار معامله اشاره کردیم و همینطور مزایای آن را برشمردیم.
در پایان با امید به آنکه مقاله فوق برای شما خواننده گرامی مفید واقع شده باشد ما را از نظرات و تجربیات خود آگاه سازید.شایان ذکر قرارداد اختیار معامله چیست؟ است در صورت نیاز به مشاوره و هرگونه پرسش و پاسخ مشاورین بروکر نیکس از طریق چت آنلاین در اسرع وقت پاسخگوی شما خواهند بود.

دارایی پایه در قرارداد اختیار معامله

دارایی پایه در قرارداد اختیار معامله : برخی از ابزارهای مالی مانند قراردادهای مشتقه برای داد و ستد شدن باید بر روی یکی دارایی پایه مورد توافق طرفین معامله قرارگیرند که این دارایی پایه ممکن است شامل سهام، شاخص سهام، اوراق قرضه، نرخ بهره، نرخ ارز و یا حتی آب و هوا نیز باشد.

اختیار معامله

همانطور که پیش از این نیز در گروه مشاوران خبره کسب و کار ایرانیان در خصوص قراردادهای اختیار معامله آموزش هایی ارائه شد در این نوشتار نیز به این موضوع پرداخته خواهد شد که دارایی پایه قرارداد اختیار معامله شامل چه مواردی می شود.

به طور کلی می توان قراردادهای اختیار معامله را به صورت زیر دسته بندی کرد

1- قرارداد دارایی پایه ا‌ختیار معامله سهام

این نوع قرارداد یکی از مرسومترین قراردادهایی است که در بورس تهران قابل انجام است و عمدتا سهام اکثر شرکت های فعال در بورس دارای قرارداد اختیار معامله بورسی می باشند به عنوان سرمایه گذار فراموش نکنید که قراردادهای اختیار معامله سهام در بازار خارج از بورس((OTC نیز قابل داد و ستد می باشند.

۲- قراردادهای اختیار معامله بر روی شاخص سهام(index options)

اولین بار قرارداد اختیار معامله بر روی شاخص سهام در آمریکا و بر روی S & P 500 بسته شد و رفته رفته بر روی شاخص داوجونز و نزدک نیز اعمال شد. امروزه قرارداد اختیار معامله شاخص سهام در کشور ایران و تمامی شاخص های مطرح بازار در جهان وجود دارد و قابل داد و ستد می باشد.

۳- قراردادهای اختیار معامله بر روی اوراق قرضه(bond options)

قراردادهای اختیار معامله بر روی اوراق قرضه که عمدتا در OTC وجود دارند بر روی اوراق قرضه دولتی معامله می‌شوند و در بورس تهران به دلیل قواعد فقهی حاکم بر اوراق قرضه، معاملات آن ها از نظر فقهی و حقوقی ممنوع است.

۴- قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره (interest rate options)

قرارداد اختیار معامله بر روی نرخ بهره برعکس قرارداد اختیار معامله اوراق قرضه از بازار گسترده ای برخوردار است. در این قرارداد دارایی پایه نرخ بهره می باشد به نحوی که در انقضاء قرارداد میزان سود براساس مابه التفاوت نرخ بهره بازار و نرخ اعمال تعیین می شود این بدان معناست که براساس این قرارداد نرخ بهره ثابت تعیین شده با نرخ بهره شناور نامعلوم توسط خریدار معاوضه می شود. فروشنده نیز به طور معکوس نرخ بهره ثابت را به خریدار پرداخت و نرخ بهره شناور را دریافت می‌کند.

۵- قراردادهای اختیار معامله ارزی (currency options)

قراردادهای اختیار معامله ای که بر روی ارز ایجاد شده است به دارنده این حق را می دهد تا دارایی پایه موضوع قرارداد را که ارز است در نرخ توافق شده ثابت خریداری کند یا بفروشد. فرض کنید شما صاحب یک کسب و کار هستید که در آینده مقداری دلار دریافت خواهید کرد، شما تصمیم خواهید گرفت براساس قرارداد اختیار معامله ارزی شرکت خود را در مقابل ریسک نوسانات ارز پوشش دهید.

۶- قراردادهای اختیار معامله کالایی دارایی پایه

از متداولترین قراردادهای اختیار معامله در بورس تهران، قرارداد اختیار معامله کالایی سکه طلای امامی و زعفران نگین است اما در بورس های مطرح جهان این قرارداد دامنه وسیعتری از کالاها مانند نفت، طلا، گندم و… نیز وجود دارد.

۷- ا‌ختیار معامله بر روی قراردادهای آتی (option on futures or futures options)

قراردادهای آتی در بازار معاملات آتی نوآوری است که در خصوص اختیار معاملات در بورس مطرح شده و در مدت زمان کوتاهی رونق خوبی برای آن حاصل شده است. این قرارداد نوع خاصی است که در آن اختیار خرید، اختیار ورود به یک قرارداد آتی با موقعیت خرید در یک قیمت آتی ثابت می دهد و یا اختیار فروش بر روی قرارداد آتی، اختیار ورود به یک قرارداد آتی با موقعیت فروش در یک قیمت آتی ثابت واگذار می شود.

۸- سایر انواع ا‌ختیار معامله

تحولات دنیای پیرامون باعث می شود که برای بهره مندی از آن ها خودمان را با آن ها وفق دهیم و از آن ها غافل نمانیم. بازار بورس نیز به عنوان یک بازار پویا سرشار از تغییراتی است که برای پاسخ دادن به مخاطبان خود باید همواره به روزرسانی شود.

یکی از مواردی که موجب تحول در بازار بورس می شود ( دارایی پایه ) شکل گیری نیازهای سرمایه گذاران به قراردادهای کارا و کاربردی است. بازارهای مشتقه یکی از مواردی است که به درستی نیاز سرمایه گذاران را شناخته و به آن ها پاسخ می دهد زیرا امروزه نه تنها دارایی هایی که به آن ها اشاره شد را شامل می شود بلکه این قرارداد بر روی برق، آب و هوا و مواردی از این قبیل نیز تعریف شده و قابل انجام است.

معاملات آپشن یا اختیار معامله چیست؟

اختیار معامله یا معاملات آپشن در واقع میزان ریسک بالا در برخی از معاملات را برای معامله گران بهبود می بخشد. فعالان بازار سرمایه همواره تمایل دارند از ابزارهای مختلفی استفاده کنند تا ریسک معاملاتی خود را به حداقل رسانند؛ یکی از این مقوله‌ها که به تازگی وارد بورس اوراق بهادار تهران شده، اختیار معاملات است؛ در حال حاضر اختیار خرید در بورس اوراق بهادار قابل معامله است و اختیار فروش نیز بزودی قابل معامله خواهد بود. فعالان بازار سرمایه می‌توانند با استفاده از اختیار خرید ریسک فعالیت‌های بورسی خود را کاهش دهند و در این حوزه به سرمایه‌گذاری بپردازند.

این اختیارات در راستای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری به فعالان بازار سرمایه کمک خواهد کرد و سهامداران می‌توانند در معاملاتی که از ریسک بالایی برخورد است، از اختیار معاملات استفاده کنند. با توجه به اینکه قراردادهای اختیار معامله به دو دسته اختیار خرید و فروش طبقه‌بندی می‌شوند، در ادامه به ویژگی‌های خرید و فروش اختیار معاملات اشاره خواهیم کرد.

اختیار معامله، توافقی برای آینده!

به صورت کلی اختیار معامله، قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است و بورس اوراق بهادار اختیار معاملات سهام شرکت‌های مختلف بورسی را تعیین می‌کند؛ بر اساس این قرار داد، خریدار قرارداد حق دارد که مقدار معینی از دارایی مشخص شده در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد؛ به این معنا که دو طرف توافق می‌کنند در آینده معامله‌ای انجام دهند.

در اختیار معامله این موضوع بسیار حائز اهمیت است که در این معامله، خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخصی با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می‌آورد. این در حالی است که از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، بر اساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است. در این میان دارنده قرارداد خریدار در اعمال حق خود مختار است و هیچ تعهد و الزامی ندارد.

در صورت صرف ‌نظر او از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می‌دهد؛ اما از طرف دیگر فروشنده در صورت خواست خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است.

قرارداد اختیار معامله اساساً برای کاهش ریسک ابداع شده است. اما به دلیل دارابودن ویژگی اهرمی این ابزار، عموماً استفاده آن در بازارها برای معاملات پر ریسک صورت می‌گیرد. بنابراین توصیه می‌شود سرمایه‌گذاران پیش از اقدام به انجام معاملات اختیار معامله، حتماً از شرایط، قوانین و بایدها و نبایدهای آن مطلع شوند.

اختیار خرید

اختیار خرید به حقی برای خرید یک دارائى در قیمت معینى اشاره دارد و سرمایه‌گذاران می‌توانند فقط نسبت به اخذ موقعیت خرید در نمادهای ایجاد شده اقدام کنند؛ به این معنا که فعالان بازار سرمایه بر اساس تحلیل‌های بورسی مختلف، پیش‌بینی می‌کنند.

به عنوان نمونه سهام ایران خودرو از قیمت 270 تومان (قیمت تابلو در زمان حال) طی دو ماه آینده با رشد 30 تومانی همراه خواهد شد و به 300 تومان می‌رسد. بر اساس این موضوع، فعالان بازار سرمایه می‌توانند اختیار معامله دو ماه آینده سهام ایران خودرو را با قیمت 10 تومان خریداری کنند؛ در صورتی که پس از دو ماه قیمت سهام ایران خودرو 30 تومان یا بیشتر، افزایش پیدا کرده باشد، سهامداران می‌توانند قیمت 270 تومان را بپردازد و سهام را خریداری کنند. در صورتی که قیمت سهام کاهش پیدا کرده باشد، سهامداران صرفاً با زیان 10 تومانی همراه می‌شوند که در ابتدا بابت خرید اختیار معامله خرید پرداخت کرده‌ است.
بنابراین با خرید یک اختیار خرید خودرو، سهامدار حق خرید 10 هزار سهم خودرو را در تاریخ اعمال و با قیمت اعمال خواهد داشت.

به صورت کلی در صورتی که بعد از خریدن یک اختیار معامله قیمت سهام افزایش پیدا کند؛ از آنجا که قیمت اعمال ثابت است، پس ارزش این اختیار خرید بالا مى‌رود و اختیار معامله‌هایی با همان شرایط حالا با قیمت (حق شرط) بالاترى معامله مى‌شوند. به همین ترتیب، اگر قیمت سهام کاهش یابد؛ قیمت اختیار خرید نیز کاهش خواهد یافت. در این میان فعالان بازار سرمایه می‌توانند خود اختیار معامله خرید را تا قبل از رسید به موعد زمانی به فروش نیز رسانند. اختیار خرید یافروش به روشی که در مثال آورده شد، به عنوان ابزار کاهش دهنده ریسک در آینده به شمار می آید، اما با توجه به این موضوع که اختیار معامله در بورس بهادار تهران مقوله‌ای جدید است، پیشنهاد می‌شود سهامداران با اطلاعات کافی و با در نظرگرفتن شرایط به خرید و فروش اختیار معاملات بپردازند و از ریسک‌هایی که نسبت به آن‌ها اطلاع ندارند، بپرهیزند.

معاملات اختیار خرید و فروش با قصد نوسانگیری از ریسک بالایی برخوردار است و نیازمند دسترسی به اطلاعات زیادی است (باید سهامداران به خوبی بر روی تحلیل بازار سرمایه مسلط باشند). لذا معامله این نوع قراردادها به همه افراد توصیه نمی‌شود.

آشنایی با نماد اختیار معامله خرید

در حال حاضر (در دی ماه 95) اختیار معامله خرید برای 3 شرکت ایران خودرو، فولاد مبارکه اصفهان و ملی صنایع مس ایران درنظر گرفته شده که قابل معامله دربورس اوراق بهادار است. نماد اختیار معامله با افزودن حرف “ضـ” به ابتدای بخشی از نماد شرکت‌های مذکور ایجادمی‌شود. برای مثال: ضخود (اختیار خ خودرو)، ضفملی، ضفولا. نمادها علاوه بر حروف مذکور شامل تاریخ اعمال و قیمت اعمال نیز هستند. به عنوان مثال “اختیارخ خودرو-3000-1395/11/27 (ضخود005)” نشان دهنده اختیار خرید خودرو در تاریخ 1395/11/27 با قیمت 3,000 ریال است. قیمت 3,000 ریال قیمت مورد پیش بینی شده در تابلوی معاملاتی روز 27 بهمن 95 است. اما قیمت خرید اختیار خرید ضخود005، 250 ریال است.

از آنجا که ممکن است در تاریخ اعمال یکسان، قیمت اعمال متفاوت باشد؛ بنابراین یک شرکت بر حسب قیمت اعمال می‌تواند چند نماد معاملاتی داشته باشد. مثال: ضخود004 و ضخود005

در حال حاضر هر اختیار خرید شامل 10 هزار سهم نماد مورد نظر در تاریخ اعمال است.

معاملات اختیار خرید بدون دامنه نوسانی است.

اختیار فروش

اختیار فروش به دارنده حق می‌دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد. اخذ موقعیت فروش فقط برای بستن موقعیت‌های خرید قبلی اخذ شده، امکان پذیر خواهد بود. درحالی‌که خریدار قرارداد اختیار خرید، به امید افزایش قیمت آن را می‌خرید، خریدار قرارداد اختیار فروش پیش‌بینی می‌کند که قیمت در آینده کاهش خواهد یافت.

به عبارت ساده‌تر اختیار فروش برای زمانی است که فعالان بازار سرمایه بر اساس تحلیل‌های بورسی خود، پیش‌بینی می‌کنند که قیمت سهامی در آینده کاهش پیدا می‌کند.

به عنوان نمونه سهامداران پیش‌بینی می‌کنند که سهام ایران خودرو با قیمت 270 تومان طی دو ماه آینده به 250 تومان خواهد رسید و 20 تومان قیمت قرارداد اختیار معامله چیست؟ این سهام کاهش پیدا خواهد کرد. در چنین شرایطی سهامداران می‌توانند با پرداخت به عنوان نمونه 10 تومان، اختیار فروش سهام ایران خودرو را خریداری کنند.

این موضوع بسیار حائز اهمیت است که خریدار اختیار فروش، انتظار نزول قیمت سهام را دارد. در حالی که فروشنده انتظار دارد که قیمت سهام به همان نسبت باشد یا افزایش یابد. به صورت کلی با توجه به اینکه اختیار فروش به دارنده آن اجازه فروش سهام در قیمت مقطوع را مى‌دهد، کاهش در قیمت سهام، اختیار فروش را ارزشمندتر مى‌نماید و برعکس، اگر قیمت سهام افزایش یابد، اختیار فروش کم‌ارزش مى‌شود.

در این میان اگر قیمت سهام کمتر از قیمت اعمال باشد، اختیار فروش را ”باقیمت“ گویند. از طرفی ذکر این موضوع نیز بسیار حائز اهمیت است که گاهی از مواقع بهتر است، اختیار فروش باقیمت را قبل از انقضاء اعمال نمود. اگر قیمت سهام بیش از قیمت اعمال باشد، آن اختیار فروش را ”بى‌قیمت“ گویند؛ این نوع اختیار معامله هیچ‌گاه نباید اعمال شود و بالاخره اگر قیمت سهام برابر قیمت اعمال شود، اختیار فروش را ”به قیمت“ گویند.

نحوه اعمال اختیار معاملات

به صورت کلی از نظر نحوه اعمال، اختیار معاملات به دو دسته تقسیم می شوند؛ دسته اول، اختیار معامله آمریکائى است که در هر زمانى از طول دوره خود قابل اعمال است. دسته دوم نیز قرارداد اختیار معامله چیست؟ اختیار معامله اروپائى است که فقط در تاریخ انقضاء قابل اعمال است. در بورس اوراق بهادار تهران قرارداد‌های اختیار معاملات، اختیار معاملات از نوع اروپایی هستند و فقط در سر رسید‌ قابلیت اعمال خواهند داشت.

حجم قرارداد‌های معاملات آپشن

قراردادهای اختیار معامله استاندارد شامل 10 هزار اختیار معامله یک واحدى است؛ به این معنا که اگر سرمایه‌گذار یک اختیار معامله بخرد، در واقع این اختیار معامله نمایانگر اختیار خرید یا فروش 10 هزار سهم است. ذکر این نکته نیز بسیار حائز اهمیت است که اگر سهام شرکت بورسی افزایش سرمایه دهد یا سود سهمى اعلام کند، در تعداد سهام استاندارد قرارداد استثنائى رخ مى‌دهد؛ در این صورت، تعداد سهم‌هایى که توسط قرارداد استاندارد مشخص مى‌شوند، با توجه به تغییر سرمایه شرکت تعدیل مى‌شوند.

به‌عنوان نمونه اگر در مثال قبل شرکت ایران خودرو 15 درصد سود سهمى اعلام کند، تعداد سهم‌هاى قرارداد از 10,000 به 11,500 سهم تغییر پیدا مى‌کند. به‌علاوه قیمت اعمال نیز (0.8695=1.15÷1) تعدیل شده و به نزدیک‌ترین یک‌هشتم قیمت سابق خود (0.875) گرد مى‌شود.

برای اختیار معاملات از کجا باید شروع کرد؟

به صورت کلی چگونگی اعمال قراردادهای اختیار معاملات به صورت غیر خودکار است و دارندگان موقعیت بازخرید در صورت تمایل به اعمال، باید درخواست اعمال خود را از طریق کارگزاری‌ها و مطابق با قرارداد مشتری کارگزار، به اتاق پایاپای اعلام کنند.

در این میان تسویه در قراردادهای اختیار معامله سهام به سه صورت فقط نقدی، اول نقدی بعد فیزیکی و صرف فیزیکی امکانپذیر است. در دوره سه ماهه نخست آغاز معاملات قراردادهای اختیار معامله و در راستای کمک به توسعه بازار قراردادهای اختیار معامله سهام، کارمزد همه ارکان به جز کارگزار، صفر در نظر گرفته شده است.

نتیجه گیری — اختیار معامله

تاریخچه اختیار معامله در کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد که این موضوع در راستای کاهش ریسک معاملات و افزایش جذابیت و تنوع در بازار سرمایه راه اندازی شده است؛ با توجه به این موضوع، فعالان بازار سرمایه می توانند در راستای کاهش ریسک معاملاتی خود از اختیار معاملات استفاده کنند و با مراجعه به کارگزاری‌هایی مانند کارگزاری آگاه، درخواست اعمال خود را مطرح سازند. در این میان همان طور که پیش تر مطرح شد، با توجه به تازگی اختیار قرارداد اختیار معامله چیست؟ معاملات، توصیه می شود که سهامداران از خرید و فروش اختیار معاملات قبل از موعد زمانی آن بپرهیزند؛ چون با این اقدام، سهامداران ریسک معاملاتی خود را بسیار افزایش داده‌اند و ممکن است با ضرر و زیانی جبران ناپذیر مواجه شوند.

قرارداد اختیار معامله چیست؟

بازار سرمایه کشور ما از چهار بازار بورس، فرابورس، بورس کالا و انرژی تشکیل شده که مردم آشنایی و شناخت بیشتری از بورس و فرابورس نسبت به دو بازار دیگر دارند. اما برای بسیاری سوال است که بورس کالا چیست و سازوکارهای خرید از بورس کالا چگونه است؟

در این مقاله می‌خواهیم با بورس کالا آشنا شویم و در واقع ببینیم بورس کالا چیست و سرمایه‌گذاری در بورس کالا به چه صورت است. پس با ما همراه باشید.

بورس کالا چیست؟

همانطور که از نام آن مشخص است، بورس کالا بازاری است که در آن کالا آن هم به صورت خام و فرآوری نشده معامله می‌شود؛ کالاهایی مثل فولاد، مس، گندم، برنج و قیر.

به دلیل اینکه بازار کالاهای پایه کشورمان از جمله بخش‌های صنعتی، پتروشیمی و کشاورزی با ناکارآمدی و محدودیت‌های زیادی روبرو بودند، دولت تصمیم به اصلاح ساختار آن گرفت و با تصویب قانون‌های مناسب اقدام به تشکیل و گسترش بورس‌های کالایی کشور کرد.

موارد زیر به ما می‌گوید که دلایل مهم به وجود آمدن بورس کالا چیست:

1: نوسانات کاذب قیمت محصولات

2: عدم امکان مدیریت ریسک از نوسان قیمت‌ها در آینده

4: فقدان یک نظام قیمت‌گذاری شفاف بر پایه عرضه و تقاضا

5: نبود یک سیستم نظارتی بر اجرای تعهدات خریدار و فروشنده

6: عدم هماهنگی بین بخش‌های تولیدی و بازرگانی به‌ویژه در بخش واردات، صادرات و بازار مصرف

در واقع از مهمترین دلایل راه‌اندازی بورس‌های کالایی، نارسایی‌های بازارهای سنتی در شکل‌ نوسانات کاذب و عدم شفافیت در کشف قیمت و فقدان تضمین‌های لازم برای معامله‌گران در کشورهای جهان بوده است .

اولین بورس کالا کشور که شروع به فعالیت کرد بورس فلزات تهران بود که در سال 1382 ایجاد شد، بورس کالا کشاورزی هم بعد از آن و در سال 1383 شروع به فعالیت کرد.

درنهایت شرکت بورس کالا ایران ( Iran Mercantile Exchange ) در سال 1385 زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار تشکیل شد.

در بورس و فرابورس، شرکت‌ها سهام خودشان را به بازار عرضه می‌کردند و افراد متقاضی با توجه به تحلیل‌ها و بررسی‌هاشون شروع به خرید و فروش این سهم‌ها که به صورت اوراق بهادار بود می‌کردند.

اما در بورس کالا خبری از اوراق بهادار نیست و معاملات بر مبنای خرید و فروش کالای فیزیکی است.

تولیدکنندگان و بازرگانان می‌توانند مواد اولیه مورد نیاز برای تولید یا صادرات و واردات را از بورس کالا تامین کنند و همچنین خود را در برابر نوسانات قیمت ایمن کنند.

برای این گروه از افراد بورس کالا مکان قابل اعتمادی برای خرید مواد اولیه با قیمت‌های مناسب است.

تا اینجا بررسی کردیم که اساسا منظور از بورس کالا چیست و چه کارکردی در اقتصاد کشور دارد. اما بسیاری از افراد عادی جامعه به دنبال سرمایه‌گذاری در بورس کالا هستند. اما چندان با سازوکارهای خرید از بورس کالا آشنایی ندارند.

تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان عمده در کنار نوسان‌گیران دو گروهی هستند که به دنبال سرمایه‌گذاری در بورس کالا هستند.

سرمایه‌گذاری در بورس کالا به چه صورت است؟

حالا که با بورس کالا آشنا شدید به سراغ شرایط سرمایه‌گذاری در بورس کالا می‌رویم.

در بورس کالا تعداد زیادی فروشنده اقدام به عرضه کالای خود می‌کنند؛ آن کالا توسط کارشناسان بورس کالا قیمت‌گذاری می‌شود تا در اختیار متقاضیان خرید قرار بگیرد .

افراد برای ورود به این بازار و سرمایه‌گذاری در بورس کالا در مرحله اول باید به یک کارگزاری مراجعه کنید و با طی مراحل ثبت نام یک کد معاملاتی بورس کالا دریافت کنید که با کد بورسی که با آن اوراق بهادار خرید و فروش می‌کنید متفاوت است.

همه داد و ستدها در بورس کالا بر اساس قراردادهای استانداردی که طبق قوانین تعریف شده انجام می‌گیرد.

جهت سرمایه‌گذاری در بورس کالا، برای معامله هر کالایی که مورد پذیرش قرار گرفته، قراردادهای نقدی، سلف، نسیه، آتی، اختیار معامله، صلح و معاوضه تعریف شده که در ادامه به هرکدام می‌پردازیم.

فعالان یا افرادی که اقدام به خرید از بورس کالا می‌کنند را می‌توانیم در دو دسته تعریف کنیم.

افرادی در دسته اول قرار می‌گیرند که تولیدکننده یا مصرف‌کننده عمده هستند و برای اینکه از نوسانات قیمت در امان باشند مواد اولیه موردنظرشان را در این بازار تهیه می‌کنند.

اما دسته دوم با هدفی متفاوت‌تر اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کالا می‌کنند و آن استقبال از نوسان قیمت است، این دسته از افراد با استفاده از نوسان قیمت سعی می‌کنند که سودشان حداکثر کنند.

نحوه انجام معامله در بورس کالا چگونه است؟

احتمال می‌دهیم بخش آموزش خرید از بورس کالا برای شما اهمیت بیشتری داشته باشد و کنجکاوید که بدانید نحوه خرید از بورس کالا به چه صورت است؟

خوب است بدانید که معاملات کالای فیزیکی در بورس کالای ایران به روش مزایده انجام می‌شود. مزایده یا حراج به نوعی از معامله گفته می‌شود که در ابتدا فروشنده حداقل قیمتی را که حاضر است کالای خود را بفروشد اعلام می‌کند.

سپس خریداران قیمت نهایی را جهت خرید آن کالا پیشنهاد می‌کنند. در نهایت کالا به خریداری فروخته می‌شود که بالاترین قیمت را پیشنهادداده است.

شرایط سرمایه‌گذاری در بورس کالا و خرید یا فروش کالا در این بازار شامل چند مرحله است. همانطور که قبلا هم گفتیم، شما در ابتدا باید به یک کارگزاری بورس مراجعه و کد معاملاتی بورس کالا را دریافت کنید.

برای انجام معامله، فرم ثبت سفارش را نزد کارگزاری تکمیل می‌کنید و قیمت پیشنهادی خود را نیز اعلام کنید. سپس شما باید حداقل سپرده مورد نیاز برای معامله را به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای واریز کنید.

پس از طی مراحل بالا، سفارش مشتریان توسط کارگزار به تالار معاملات انتقال داده می‌شود تا برای انجام معامله در تالار در حراج حضوری آن کالا (و ثبت معامله در سیستم توسط ناظر معاملات) شرکت داده شوند.

اگر فرد در حراج برنده شد و معامله صورت گرفت او باید باقیمانده وجه معامله را پس از کسر سپرده اولیه به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای واریز کند.

آخرین مرحله خرید از بورس کالا تسویه اسنادی معاملات در اتاق پایاپای و صدور اسناد معاملاتی و در نهایت تسویه مالی معاملات در اتاق پایاپای و نقل و انتقال وجوه پس از کسر هزینه‌ها به حساب معامله‌گران از طریق حساب بانکی است.

خرید از بورس کالا در قالب قراردادهای مختلف بین فروشنده و خریدار کالا صورت می‌گیرد.

انواع معاملات در بورس کالا را بشناسیم

همانطور که در بخش قبل توضیح دادیم معاملات و سرمایه‌گذاری در بورس کالا در بستری از قراردادها انجام می‌شود که به توافق طرفین معامله می‌رسد. به طور کلی، انواع قراردادهای داد و ستدی که در بورس کالا استفاده می‌شود عبارتند از :

1: قرارداد نقدی در بورس کالا

به قرارداد نقدی، قرارداد تحویل فوری هم گفته می‌شود. وقتی طرفین معامله تصمیم به اجرای قرارداد نقدی می‌کنند.

به این صورت است که خریدار کل قرارداد را به علاوه کارمزد کارگزار به صورت نقد پرداخت می‌کند و فروشنده نیز در مقابل موظف است کالا را به خریدار تحویل دهد.

طبق این نوع خرید از بورس کالا، هم وجه و هم کالای مورد معامله باید در سه روز مبادله شوند. قراردادهای معاوضه نفتی در این سته قرار می‌گیرند.

2: قرارداد سلف در بورس کالا

در این روش از سرمایه‌گذاری در بورس کالا برخلاف قرارداد نقدی؛ وضعیت تحویل کالا متفاوت است.

قرارداد سلف به این شکل است که در زمان معامله، خریدار باید کل مبلغ مورد معامله را پرداخت کند اما در مقابل فروشنده کالا را در آینده و تاریخی که در قرارداد ذکر می‌شود به خریدار تحویل خواهد داد.

3: قرارداد نسیه در بورس کالا

از نام قرارداد مشخص است که پرداخت مبلغ از سوی خریدار به طور کامل انجام نمی‌شود و معامله به شکل نسیه خواهد بود.

طبق این قرارداد پرداخت به صورت نقد و نسیه مورد توافق قرار می‌گیرد، ولی تحول کالا باید حداکثر تا سه روز کاری پس از انجام معامله انجام شود.

اگر دقت کنید متوجه می‌شوید که این قرارداد برعکس قرارداد سلف است و تحویل کالا به آینده موکول نمی‌شود.

مبلغی از قرارداد که به صورت نسیه است طبق سررسیدهای تعیین شده در قرارداد باید به فروشنده کالا پرداخت شود.

4: قرارداد آتی در بورس کالا

د ر قرارداد آتی، فروشنده و خریدار کالا متعهد می‌شوند که کالای مورد نظر را در زمان آینده با قیمت مشخصی که در زمان معامله مورد توافق طرفین قرار گرفته است داد و ستد کنند.

طبق قرارداد در زمان مورد توافق، خریدار باید مبلغی که مشخص شده را به فروشنده پرداخت کند و در مقابل نیز فروشنده باید کالا را به خریدار تحویل دهد .

5: قرارداد اختیار معامله در بورس کالا

قرارداد اختیار معامله یک نوع خرید از بورس کالا است که در آن یک طرف، اختیار (حق) خرید و یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریداری می‌کند.

قرارداد اختیار معامله به دو نوع کلی اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود. در هر کدام از این دو نوع قرارداد، دو طرف خریدار و فروشنده با یکدیگر وارد معامله می‌شوند .

در قرارداد اختیار خرید، به خریدار اختیار داده می‌شود که یک دارایی معین را در قیمت تعیین شده تا زمان مشخصی خریدار کند و اجباری در این کار وجود ندارد.

از سوی دیگر در مقابل اختیاری که به خریدار داده شده، فروشنده این قرارداد اجبار دارد تا قبل از اتمام مهلتی که به توافق طرفین رسیده، هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشته باشد، دارایی معین یا همان کالا را در قیمت مشخص با خریدار معامله کند.

به همین ترتیب در قرارداد اختیار فروش، به فروشنده این اختیار داده می‌شود که یک دارایی معین را در یک قیمت تعیین شده تا زمان مشخصی بفروش برساند.

از سوی دیگر خریدار این قرارداد اجبار دارد تا قبل از اتمام مهلت، هر زمان که فروشنده تمایل به اجرای قرارداد داشته باشد دارایی معین را در قیمت مشخص با فروشنده معامله کند. در قرارداد اختیار فروش، فروشنده ملزم به فروش کالا نیست .

6: قراردادهای صلح در بورس کالا

در این قرارداد، خریدار و فروشنده بر امری توافق می‌کنند که عنوان آن قراردادهای معروف مثل خرید، رهن، اجاره و… نباشد.

به بیان دیگر قرارداد صلح اکثرا برای رفع اختلافاتی که در حال حاضر وجود دارد یا برای جلوگیری از اختلافات احتمالی آینده تشکیل می‌شود یا به جای یکی از قراردادهای معاملاتی به کار می‌رود .

7: قراردادهای معاوضه در بورس کالا

در قرارداد معاوضه، یک دارایی یا تعهد در مقابل یک دارایی یا تعهد دیگر، به منظور تمدید یا کاهش سررسید معامله می‌شود .

در بورس‌های دنیا، داد و ستدها به صورت قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است. در نتیجه، کالا به طور فیزیکی معامله نمی‌شود و تنها ۳ درصد از معاملات به تحویل فیزیکی کالا می‌انجامد .

مزایای بورس کالا چیست؟

شاید برای شما هم محل سوال باشد که مزایای بورس کالا چیست و خریدار و فروشنده چه نفعی از سرمایه‌گذاری در بورس کالا می‌برند.

ورود به بازار سرمایه مزیت‌های زیادی هم برای شرکت‌های عرضه کننده و هم برای متقاضیان فعال در این بازار دارد.

بورس کالا نیز همانند دیگر بازارهای سرمایه دارای مزیت‌هایی بوده که افراد را به مشارکت هرچه بیشتر در این بازار تشویق می‌کند.

مهم‌ترین مزایای مشارکت در بورس کالا عبارتند از :

• ایجاد اطمینان در نزد خریدار و فروشنده هم از نظر اصالت کالا و هم نحوه پرداخت وجه و تسویه
• کشف نرخ واقعی بر اساس رقابت بین عرضه‌کنندگان و خریداران
• وجود شفافیت در معاملات و عدم امکان معاملات صوری و دستکاری قیمت‌ها
• امکان جبران خسارت در تسویه یا تحویل کالا از طریق اتاق پایاپای و عدم نیاز به اقامه دعوی در مراجع قضایی
• امکان تامین مالی راحت و پرداخت وام از سوی بانک‌ها به خریدار بر اساس اسناد معتبر
• معافیت‌های مالیاتی ، به شکل بخشودگی ۱۰ درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس کالا معامله می‌شوند

ما در این مقاله ابتدا به این سوال پاسخ دادیم که اساسا بورس کالا چیست و به چه نحوی فعالیت می‌کند. سپس به روش‌های سرمایه‌گذاری در بورس کالا پرداختیم.

همچنین در بخشی از مقاله آموزش خرید از بورس کالا را برای شما توضیح دادیم. اگر شما هم به دنبال حضور در این بازار هستید، پیشنهاد می‌کنیم با افراد متخصص در این خصوص مشورت کنید.

ابزار مشتقه چیست و چه کارکردی دارد؟

انواع ابزارهای مشتقه را اینجا بخوانید | بورس به زبان ساده

این شما و این یکی از مفاهیم پیچیده بورسی به نام «ابزارهای مشتقه» اما ما کوتاه نیامده‌ایم و همچنان تلاش می‌کنیم به زبان ساده بنویسیم؛ در این مطلب تلاش می‌کنیم چنین کاری بکنیم و با تعدادی از ابزارهای مشتقه (اختیار معامله، معاملات آتی و غیره) در بازارهای مالی ایران بیشتر آشنا خواهیم شد.

ابزار مشتقه در بازارهای مالی، همان‌طور که از اسم‌شان پیداست، ابزارهایی هستند که از یک دارایی پایه مشتق شده‌اند. شاید درک فلسفه وجودی چنین ابزارهایی برای افرادی که با بازارهای مالی آشنایی ندارند کمی دشوار باشد، اما شاید اگر خودمان را جای تاجران و کشاورزان قدیمی بگذاریم، راحت‌تر بتوانیم فلسفه این ابزارها را درک کنیم!

ابزار مشتقه چیست؟

کشاورزی را فرض کنید که تمام درآمدش از محل فروش محصولی است که در یک فصل خاص برداشت می‌کند. این کشاورز باید تمام سال منتظر فصل برداشت باشد تا به یک درآمد احتمالی از محل فروش محصول برسد. این کشاورز از یک طرف باید هزینه‌های مالی پرورش محصول را متقبل شود و از طرف دیگر باید امیدوار باشد که محصولش دچار آفت نشود یا مثلا در اثر کاهش بارندگی مقدار برداشت محصول کاهش نیابد. یا اینکه در فصل برداشت محصول، بهای محصول کاهش نیابد. به عبارت ساده‌تر، تولید و فروش محصولات کشاورزی با ریسک همراه است و ممکن است این ریسک به کاهش درآمد سالانه کشاورز منجر شود.

اما این کشاورز می‌تواند با پیش‌فروش کردن محصول ریسک کاهش درآمد را از بین ببرد و از طرف دیگر زودتر از موعد برداشت به پول برسد و بخشی از این پول را صرف هزینه‌های تولید محصول کند. در چنین حالتی، «پیش‌فروش محصول» در واقع ابزاری مالی است که کشاورز برای از بین بردن ریسک‌های تولید محصول استفاده کرده است.

کارکرد عمده ابزارهای مشتقه مالی هم در واقع همین است و هدف از طراحی و استفاده از این ابزارها کاهش ریسک معاملات است. برای نمونه بیایید ببینیم چگونه می‌شود از ابزار «اختیار معامله» برای کاهش ریسک استفاده کرد.

استفاده از ابزار اختیار معامله برای کاهش ریسک

اول بیایید ببینیم اختیار معامله چیست. اختیار معامله قراردادی برای آینده است که بر اساس آن خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در تاریخ معینی معامله کنند. از آنجا که هر معامله دو طرف (خریدار و فروشنده) دارد، اختیار معامله را هم به دو دسته تقسیم کرد: اختیار خرید و اختیار فروش.

ابزارهای مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آن‌ها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم

اکنون بیایید ببینیم اختیار فروش چگونه چیزی است و کسی که اختیار فروش را می‌خرد صاحب چه حقی می‌شود. خریدار یک قرارداد اختیار فروش مبلغ مشخصی به طرف مقابل پرداخت می‌کند و در برابر این مبلغ از این اختیار برخوردار می‌شود که بتواند در زمان مشخص‌شده مقداری از یک دارایی مشخص را به طرف دیگر بفروشد. فروشنده اختیار فروش هم باید در زمان تعیین‌شده آماده خرید آن دارایی با مبلغ تعیین‌شده باشد. نکته اینجاست که دارنده اختیار فروش هیچ الزام و تعهدی به فروش دارایی مورد بحث ندارد و در زمان سررسید قرارداد می‌تواند از اختیار فروش خود چشم‌پوشی کند و آن دارایی را برای خودش نگه دارد.

کمی پیچیده شد، نه؟ برای اینکه از سردرگمی خارج شویم، بیایید یک نمونه عملی را با هم مرور کنیم. فرض کنید شما امروز می‌خواهید در سهام شرکت الف سرمایه‌گذاری کنید و قیمت روز هر برگه سهم این شرکت مثلا ۵۰۰ تومان است. ارزیابی شما این است که قیمت سهام این شرکت تا سه ماه آینده ۵۰ درصد رشد می‌کند و به ۷۵۰ تومان می‌رسد. اما از آن طرف نگرانید که مبادا بازار دچار تلاطم شود و قیمت سهم کاهش یابد. در حالت عادی برای پوشش ریسک کاهش قیمت این سهم ابزاری ندارید و مجبورید با ریسک کاهش قیمت سهم سر کنید.

اما با استفاده از ابزار مشتقه اختیار فروش می‌توانید این ریسک را کاهش دهید، در واقع این ریسک را به شخص دیگری منتقل می‌کنید. به این صورت که اختیار فروش مقدار معینی از سهم شرکت الف را می‌خرید. قرارداد اختیار فروش هم به این شکل است که برای خرید اختیار فروش هر سهم ۵ تومان می‌پردازید و در مقابل این اختیار را به دست می‌آورید که در سه ماه آینده هر سهم‌تان را با مبلغ ۴۹۰ تومان بفروشید.

حال اگر در ۳ ماه آینده قیمت سهم‌تان رشد کند و مثلا به ۶۰۰ تومان یا بالاتر برسد، از اختیار فروش‌تان -که فروش به مبلغ ۴۹۰ تومان است- صرف‌نظر می‌کنید و سهام‌تان را در بازار می‌فروشید. ولی اگر قیمت سهم‌تان کاهش پیدا کند و مثلا به ۴۰۰ تومان برسد، از اختیار فروش‌تان استفاده می‌کنید و به جای اینکه سهم‌تان را در بازار و به قیمت ۴۰۰ تومان بفروشید، از اختیار فروش استفاده می‌کنید و سهم‌تان را با قیمت ۴۹۰ تومان به فروشنده اختیار فروش (طرف دیگر قرارداد اختیار فروش) می‌فروشید. پس می‌بینید که در این مثال، قرار داد اختیار فروش خیلی ساده مانند یک بیمه‌نامه عمل می‌کند و اجازه نمی‌دهد قیمت سهام‌تان زیر ۴۹۰ تومان بیاید.

معرفی ابزارهای مشتقه

ابزار مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آن‌ها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم. در اینجا تعدادی از ابزارهای مشتقه را با هم مرور می‌کنیم:

قراردادهای اختیار معامله

اختیار معامله یکی از جذاب‌ترین ابزارها برای پوشش ریسک نوسان قیمت دارایی است که بالاتر درباره آن توضیح دادیم. یک بار دیگر به این نکته اشاره می‌کنیم که خریدار اختیار معامله (خرید یا فروش) الزام و تعهدی به اجرای معامله ندارد ولی فروشنده اختیار معامله ملزم است در صورت درخواست طرف دیگر، اقدام به معامله کند.

ابزار مشتقه قرارداد سلف

اگر بخواهیم ساده بگوییم، قرارداد سَلَف برعکس نسیه است. در نسیه کالایی را دریافت می‌کنید و قول می‌دهید که پولش را بعدا بپردازید، اما در قرارداد سلف پول یک دارایی پایه را از قبل می‌پردازید و طرف دیگر متعهد می‌شود که در زمان معین دارایی مورد نظر را تحویل شما بدهد. فایده این نوع قرارداد برای فروشنده این است که سریع‌تر به پول دسترسی پیدا می‌کند و می‌تواند از این پول برای پوشش هزینه‌های جاری خود استفاده کند. خریدار هم در واقع روی کالایی سرمایه‌گذاری کرده است که انتظار می‌رود در آینده با رشد قیمت همراه باشد.

نکته: این امکان وجود دارد که خریدار قرارداد سلف، دارایی پیش‌خریدشده را در قالب یک «قرارداد سلف موازی استاندارد» بفروشد. به عبارت دیگر، خریدار قرارداد سلف می‌تواند دارایی آینده خودش را به دیگری واگذار کند. به این نوع قرارداد هم به‌اختصار سلف می‌گویند.

قرارداد آتی

قرارداد آتی همان‌طور که از اسمش پیداست، نوعی از ابزار مشتقه و قراردادی برای انجام یک معامله در آینده است. در این نوع قرارداد فروشنده و خریدار تعهد می‌دهند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در زمان سررسید قرارداد آتی با یک قیمت تعیین‌شده معامله کنند. به این ترتیب، خریدار و فروشنده خودشان را در برابر نوسان‌های قیمت آن دارایی بیمه می‌کنند. مثلا یک نوع قرارداد آتی می‌تواند بین کشاورز و کارخانه باشد که هر دو متعهد می‌شوند بعد از فصل برداشت محصول (مثلا گندم)، مقدار مشخصی از محصول را با قیمتی تعیین‌شده معامله کنند.

اما بازارهای مالی این امکان را هم فراهم کرده‌اند که خود این قراردادهای آتی هم دادوستد شوند و معامله‌گران با معامله این قراردادها کسب سود کنند. برای نمونه، تحلیل‌گری ممکن است به این نتیجه برسد که قیمت گندم در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت و در نتیجه اقدام به خرید قرارداد آتی گندم کند. در تئوری، وقتی زمان سررسید این قرارداد فرا برسد، معامله‌گر می‌تواند گندم را با قیمت مشخص‌شده در قرارداد آتی تحویل بگیرد و با قیمت بالاتر در بازار بفروشد و سود کند. اما معمولا این اتفاق نمی‌افتد و معامله‌گر قبل از زمان سررسید، قرارداد خودش را در بازار معاملات آتی با قیمت بالاتر می‌فروشد و اصطلاحا از آن موقعیت خارج می‌شود.

نکته: بازار معاملات آتی در ایران از سال ۱۳۸۷ و با معاملات آتی سکه شروع به کار کرد. (هنگام نوشته شدن این متن معاملات آتی سکه در ایران متوقف شده است.) از آن سال به بعد، قرارداد آتی روی دارایی‌های پایه مختلفی از جمله زیره، زعفران، مس، کنجاله سویا و غیره تعریف و در بازار معاملات آتی دادوستد شده است.

ابزار مشتقه قرارداد فوروارد

یکی دیگر از ابزار مشتقه، قرارداد فوروارد یا forward contract است که شباهت زیادی با قرارداد آتی یا future contract دارد. در قرارداد فوروارد هم مانند قرارداد آتی، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که در زمان معین معامله معنی را انجام بدهند. مهم‌ترین تفاوت هم در این است که قراردادهای آتی در بورس معامله می‌شوند ولی محل معاملات قراردادهای فوروارد بازارهای خارج از بورس است.

قرارداد سوآپ

قرارداد سوآپ یا معاوضه قراردادی است که بر اساس آن طرفین توافق می‌کنند که عواید ناشی از ابزارهای مالی‌شان را در آینده معاوضه کنند. این نوع قراردادها معمولا بین شرکت‌ها منعقد می‌شود و در آن شرایط معامله از جمله زمان پرداخت و نحوه محاسبه جریان‌های نقدی قید می‌شود. جالب است اشاره کنیم که اولین سوآپ در اوایل دهه ۱۹۸۰ بین شرکت آی‌بی‌ام و بانک جهانی منعقد شد.

قرارداد سوآپ شباهت زیادی با قراردادهای آتی دارد مانند قراردادهای آتی، طرفین سوآپ هم متعهد می‌شوند که در تاریخ یا تاریخ‌های مشخص معاملاتی را با یکدیگر انجام بدهند. دارایی پایه در معاملات سوآپ می‌تواند اوراق قرضه، وام، سبد دارایی‌های بورسی و حتی شاخص سهام باشد.در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقه خارج از بورس به شکل سوآپ منعقد می‌شوند.